Medische verhalen

Kans dat zich een infectie voordoet, is erg klein

Drs. Richard Derksen, hartritmecardioloog/elektrofysioloog Ziekenhuis Rijnstate, Arnhem

Op www.medischcontact.nl lazen wij in een artikel van auteur Twan van Venrooij: ‘Het komt steeds vaker voor dat geïmplanteerde apparaten ter voorkoming van hartproblemen ontstoken raken. Tussen 1993 en 2008 is er een stijging geweest met 210 procent, schrijven onderzoekers, hoewel daarbij moet worden opgemerkt dat dit nog steeds een relatief zeldzame complicatie is met een incidentie van 1,14 per 1000 ‘apparaatjaren’. Gezien het toenemende aantal mensen bij wie een pacemaker of ICD wordt geïmplanteerd, is het echter belangrijk om meer te weten te komen over preventie van deze ernstige complicatie’. We kunnen ons voorstellen dat pacemaker- en ICD-dragers schrikken als ze zo’n publicatie lezen en daarom hebben we onze medisch adviseur, drs. Richard Derksen gevraagd een artikel aan dit onderwerp te wijden.

Een infectie waarbij de ICD is betrokken, is een vervelende zaak omdat dit probleem meestal alleen is op te lossen door de ICD en de draden naar het hart in zijn totaal te verwijderen. Dit is natuurlijk erg belastend voor de patiënt en niet zonder risico's. Met name het verwijderen van de draad kan belangrijke complicaties geven. Bovendien moet tijdens de periode dat de patiënt geen ICD heeft, voor een veilige situatie worden gekozen. Meestal houdt dit in dat hij wordt opgenomen in het ziekenhuis waar zijn ritme continu in de gaten wordt gehouden. Zodra de patiënt hersteld is van de infectie, kan een nieuw ICD-systeem worden ingebracht, het liefst op een andere plaats dan waar de oorspronkelijke ICD zich bevond. Het is daarom erg belangrijk om een infectie te voorkomen.

Wat is een infectie eigenlijk? Meestal luidt het antwoord: ‘een ontsteking’. Toch betekent dat woord iets anders. Beide begrippen worden vaak door elkaar gebruikt. Een ontsteking kan in ieder orgaan voorkomen en je spreekt van een ontsteking wanneer er sprake is van een aantal verschijnselen zoals pijn, zwelling, roodheid, warmte en het niet meer normaal kunnen gebruiken van het lichaamsdeel. Een ontsteking is feitelijk de afweerreactie van het lichaam op een ziektebrenger. Een ontsteking kan zich bijvoorbeeld voordoen in geval van een afstotingsreactie of door groei van micro-organismen, zoals bacteriën. Wanneer nu een ontsteking door micro-organismen wordt veroorzaakt, spreken we van een infectie.

In het geval van een infectie aan een ICD-systeem, zeker wanneer deze zeer omvangrijk is, zal een behandeling met antibiotica niet afdoende zijn. Een antibiotische behandeling maakt de micro-organismen wel dood maar als het een ICD betreft - en dat geldt voor veel lichaamsvreemde materialen - komt de antibiotica niet op alle plaatsen. Zo kan het tijdens zo’n behandeling tijdelijk wel beter gaan, maar als bacteriën overleven, groeien ze aan en steekt de infectie zijn kop weer op. Dat is de reden waarom het systeem moet worden verwijderd. Je krijgt de ICD en draden nooit helemaal schoon.

Micro-organismen zitten overal op en in het lichaam. U wilt niet weten hoeveel miljoenen bacteriën er bijvoorbeeld in de darmen zitten. Maar die horen daar en veroorzaken geen infectie. Ook op huid zitten bacteriën. Òp de huid is geen probleem maar erin of eronder betekent een infectie. Daarom worden er tijdens de implantatie van een ICD specifieke maatregelen genomen. Men werkt in een speciale operatiekamer. Het operatiepersoneel draagt speciale, schone kleding en haar en mond zijn met kapjes beschermd. Voordat de ingreep begint, wordt de huid bacterievrij gemaakt. Dit gebeurt allemaal om te voorkomen dat bacteriën in de wond komen, daar gaan groeien en later een infectie van buiten naar binnen veroorzaken.

Het kan ook gebeuren dat bacteriën, bijvoorbeeld uit de mond, in de bloedbaan komen. Normaal gesproken heeft het lichaam ook daar een afweermiddel tegen door de bacteriën simpelweg op te eten. Maar als de bacteriën desondanks kans zien om te groeien ontstaat er een bloedontsteking, in medische termen een sepsis. Zo’n sepsis kan onder meer de binnenbekleding van het hart, inclusief de draden van de ICD, infecteren en doen ontsteken. Tast de sepsis ook een of meer hartkleppen aan dan spreken we van een endocarditis. De ICD veroorzaakt de endocarditis niet zelf maar wordt erin betrokken.

De optelsom van alle lichaamsdelen die ontstoken zijn, bepaalt het verloop en de mogelijkheid van herstel van de ziekte. Een sepsis of endocarditis is dus een ernstig ziektebeeld. Wat de ICD betreft, geldt voor beide ziekten dat ze onder andere bestreden moeten worden met antibiotica en het verwijderen van het ICD-systeem.

Gelukkig komen infecties van de ICD weinig voor. Het percentage is minder dan 1% van het totale aantal implantaties.Maar gezien de gevolgen is iedere infectie er een te veel. Iedere keer wanneer een infectie zich voordoet, wordt er gekeken of er bij de implantatie iets ‘fout’ is gegaan, zodat herhaling kan worden voorkomen. Een infectie is een complicatie en alle complicaties worden in een register bijgehouden. Wanneer in een implanterend centrum het aantal infecties helaas toeneemt, zal ook de Inspectie voor de Gezondheidszorg uitzoeken waarom dit gebeurt en corrigerend optreden.

Tot slot

Er vindt veel onderzoek plaats om pacemakers en ICD’s draadloos te maken. Een draadloos systeem zal naast andere voordelen de kans op een ontsteking en infectie kleiner maken omdat er dan minder lichaamsvreemd materiaal in het lichaam wordt ingebracht. Dit geldt ook voor een van de huidige ICD- systemen, de S-ICD of subcutane ICD, waarbij zowel de ICD als de shockdraden onder de huid worden geplaatst. Deze systemen kunnen natuurlijk ook een ontsteking veroorzaken, maar deze zal tot een ontsteking van de huid worden beperkt.

Uit onderzoek komt naar voren dat infecties aan een ICD-systeem weinig voorkomen, in minder dan 1% van de gevallen. Publicaties met een andere berichtgeving moeten kritisch worden bekeken. Ze veroorzaken onterecht onrust. Het aantal implantaties van ICD's en pacemakers neemt enorm toe en daarmee ook het aantal infecties. Maar procentueel blijft het aantal gelukkig onder de 1%.