Medische verhalen
ICD-draagster en zwangerschap (juli 2006)
R. Derksen, cardioloog-electrofysioloog
Een kind krijgen is voor een vrouw of gezin over het algemeen een verheugend gegeven. Toch kent de zwangerschap soms ook zijn schaduwkanten. Juist deze kennis geeft onzekerheid tijdens de zwangerschap en roept vragen op. “Hoe zal mijn zwangerschap gaan?”, “Zal het kind gezond zijn?”, “Hoe zal mijn bevalling verlopen?” zijn vragen die iedere vrouw zichzelf stelt. Deze vragen gelden ook, of misschien nog sterker, voor een ICD-draagster. “Wat gebeurt er met het kind wanneer ik een shock krijg? Krijg ik meer ritmestoornissen en daardoor meer shocks tijdens de zwangerschap? Hoe zal de bevalling gaan?” Om enig inzicht te geven in de kennis over de zwangerschap bij ICD-draagsters en bovenstaande vragen te beantwoorden heb ik dit artikel geschreven.
In den beginne
De eerste ICD werd in 1980 geïmplanteerd in de USA. Vanaf 1984 worden ICD’s ook in Nederland geïmplanteerd. In de eerste jaren was het aantal implantaties per jaar gering, maar het aantal groeide gestaag. Het is goed voor te stellen dat er in de beginjaren weinig ervaring was bij deze therapievorm. En zoals leken zichzelf vragen stelden, stelden ook de artsen - let wel bij deze therapievorm toen ook nog leken - zich vragen. Iedereen zag beren op de weg. Dus een voorzichtig beleid was het algemene gedrag. Dit had tot gevolg dat ICD-dragers niet mochten autorijden. En aan ICD-draagsters werd geadviseerd niet zwanger te worden.
Nu waren er in die tijd wel meer theoretische problemen bij ICD-draagsters te verzinnen dan de vragen hierboven gesteld. Immers, in de beginjaren werden de ICD’s in de buikregio geplaatst en via een open hartoperatie werden de elektroden, de zogenaamde matjes, rond het hart geplaatst. Dit waren ingrijpende operaties met een hoge kans op problemen rond de operatie, zoals bloedingen en infecties. Wat te doen wanneer het systeem kapot ging door het groeien van de zwangere buik? Immers, door de groei van de buikomvang komt er meer spanning op de draden waardoor zij kunnen gaan breken en dan werkt de ICD niet meer adequaat. Of wat te doen wanneer de ICD door de buikwand heen gaat en in de vrije buikholte komt te liggen? Kortom allemaal angsten die tot het advies leidden: niet zwanger worden.
Er zijn twee zaken die tot een ander beleid hebben geleid. De techniek van de ICD- implantatie is ingrijpend veranderd en vrouwen worden toch zwanger, ondanks adviezen en geboden, waardoor we kennis kregen over het verloop tijdens de zwangerschap. De huidige ICD’s worden, zoals bij een gewone pacemaker, in de borstregio geïmplanteerd en verbonden met een elektrode die naar de binnenkant van het hart loopt (endocardiaal syteem). De zwangerschap heeft geen directe mechanische gevolgen voor het systeem. De buik kan naar hartenlust groeien zonder het systeem te beïnvloeden. Door observaties van en onderzoek bij zwangere ICD-draagsters hebben we geleerd dat de zwangerschap in het algemeen weinig tot geen problemen geeft. Niet voor de moeder en niet voor de baby.
De grootste studie op dit gebied is van Andre Natale en dateert uit 19971. Hij doet verslag van de zwangerschap van 44 ICD-draagsters. Bij 42 van deze patiënten was de ICD in de buik geplaatst en twee vrouwen hadden de ICD in de schouderregio. In 30 gevallen betrof het een epicardiaal systeem (‘matjes rond het hart’) en in 14 gevallen een endocardiaal systeem, het huidige systeem zoals hierboven beschreven. Zevenendertig vrouwen bevielen via de natuurlijke weg en 7 vrouwen bevielen met behulp van een ‘keizerssnede’. In 36 gevallen was er geen enkel probleem tijdens de zwangerschap (82%). Acht vrouwen (18%) hadden een medisch of aan de ICD gerelateerd probleem (Tabel 1).
2 |
Littekenpijn door rek van het litteken |
1 |
Verplaatsing van de ICD |
1 |
Ontsteking hartzakje door de matjes |
1 |
Longembolie |
1 |
Traag werkende schildklier door bijwerking medicijnen |
1 |
Hartfalen toename |
1 |
Gewichtverlies |
1 |
Medisch geadviseerde abortus (provocatus) |
Tabel 1 Overzicht van complicaties
Gedurende de zwangerschap kregen 33 vrouwen geen shock van de ICD en 11 vrouwen wel. Van deze laatste groep ontvingen acht vrouwen 1 shock, 2 vrouwen 5 en een vrouw ongelukkigerwijze 11. Zevenendertig baby,’s werden gezond geboren. Bij 7 baby’s waren er problemen (Tabel 2).
2 |
Lange QT syndroom van moeder doorgekregen |
2 |
Laag geboortegewicht |
1 |
Laag suikergehalte door sotalol gebruik moeder |
1 |
Medisch geadviseerde abortus (provocatus) |
1 |
Doodgeboren (navelstreng rond de hals) |
Tabel 2 Overzicht van ziekte/complicaties bij baby's
Geconcludeerd wordt dat een ICD-draagster zeker zwanger kan worden en dat het aantal complicaties alsmede het aantal shocks tijdens de zwangerschap niet hoog is. Een aantal complicaties zijn niet aan de ICD gerelateerd evenmin als complicaties bij de baby. Hoe vreselijk het ook is om een doodgeboren kind ten gevolge van een navelstrengverstikking te krijgen, dit ligt niet aan de onderliggende hartziekte of de ICD. Tot slot wil ik vermelden dat geen onrecht moet worden gedaan aan individuele ervaringen, waarbij de zwangerschap wel met complicaties verliep, hetgeen ik ook in mijn eigen praktijk heb ervaren.
Naast het artikel van Natale zijn er enkele berichtgevingen over patiënten die bij een ICD een ongecompliceerde zwangerschap en bevalling hadden2-4. Meer recent is er, voor zover mij bekend geen onderzoek gedaan naar zwangerschap en ICD-dragerschap. Een reden kan zijn dat het implanteren in de buikregio nog slechts sporadisch voorkomt en dat de verwachting van problemen bij implantaties in de borstregio laag is, zodat daar geen onderzoek naar wordt gedaan.
Ik moet wel aantekenen dat het advies om niet zwanger te worden aan sommige vrouwen die ICD-draagster zijn wordt gegeven vanwege de ernst van de onderliggende hartziekte. Als voorbeeld noem ik een ernstige vorm van een gedilateerde cardiomyopathie, een hartspierziekte waarvan de oorzaak vaak niet wordt gevonden, maar waarbij de hartspier dun wordt en uitrekt. Hierdoor ontstaat een slechte pompfunctie. Deze patiënten kunnen soms minimale prestaties leveren en bij een zwangerschap, waarbij de vraag naar grotere prestaties van het moederhart altijd toeneemt, schiet de prestatie van het hart te kort. Wanneer de verwachting er is dat de zwangerschap een dusdanige belasting voor de moeder kan worden dat er direct levensgevaar is voor haar zal een behandeld cardioloog een zwangerschap afraden.
Samenvattend hoeft de ICD dus geen beletsel te zijn voor een zwangerschap. Wanneer de verwachting op problemen en complicaties bij een patiënte met een hartziekte en ICD laag is, zal het advies positief zijn. Wel is het raadzaam de zwangerschap ook cardiologisch te begeleiden en de bevalling in het ziekenhuis te laten plaatsvinden onder begeleiding van gynaecoloog en cardioloog. Een negatief advies (advies niet zwanger te worden) zal eerder worden bepaald door de ernst van de onderliggende hartziekte en de voorgeschiedenis.
Literatuur
-
Implantable cardioverter-defibrillator and pregnancy. A safe combination? Natale A, Davidson T, Geiger MJ, et al. Circulation 1997;96:2808-2812.
-
Pregnancy in a woman with an automatic implantable cardioverter-defibrillator. A case report. Isaacs JD, Mulholland DH, Hess LW, et al. The journal of reproductive medicine 1993;38: 487-488.
-
Pregnancy complicated by chronic cardiomyopathy and an automatic implantable cardioverter defibrillator. Piper JM, Berkus M, Ridgway LE. Am J Obstet Gynecol 1992;167:506-507.
-
Pregnancy with an ICD and a documented ICD discharge. Bonnini W, Botto GL, Broffoni T, et al. Europace 2000;2:87-90.
Op het artikel van dr. R. Derksen “ICD-draagster en zwangerschap” kregen wij veel positieve reacties. De belangrijkste vindt u in het artikel Wij waren ICD-draagster tijdens onze zwangerschap
Lees meer
- Nederlandse Hart Registratie van start
- Radiotherapie bij patiênten met een ICD
- 'Innoveren voor best mogelijke zorg'
- Cryo-ablatie succesvol bij boezemfibrilleren
- 'Hart 3.0 betreft regeneratie van de hartspier'
- 'ICD-controle dichtbij is patiëntvriendelijk'
- Hartspierziekte door eeuwenoud Fries foutje
- Impact van ICD bij maken van mammogram (okt. 2015)
- Specifieke problemen met ICD's bij kinderen
- Nieuwe antistollingsmiddelen
- Betere medicijnen voor antistolling verwacht
- Hartfunctie verbetert: ICD is niet meer nodig (apr
- Pacemakerbehandeling kan effectiever
- Wel of geen defibrillatietest tijdens ICD-implanta
- Medicijngebruik Brugada
- ICD steeds vaker MRI-bestendig (oktober 2014)
- Professor Pedro Brugada (juli 2014)
- Ablatietechniek uit de VS toegepast (april 2014)
- Complicaties bij implantaties (april 2014)
- Wat vinden ICD-dragers van remote monitoring?
- Een draadje in of op het hart. Wat is het verschil
- Verlaging van stralingswaarde tijdens ablaties een
- Stamceltherapie biedt mogelijk voedingsbodem voor
- De cardioloog-elektrofysioloog.
- Nieuwe antistollingsmiddelen. Het voor en tegen
- Cardiale contractiliteit modulatie
- Eerste draadloze pacemakers geïmplanteerd
- Cardiogenetica, een wetenschap in ontwikkeling
- De neurostimulator: een nieuwe behandeling voor pa
- Hart in drie dimensies (januari 2013)
- Atriumfibrilleren (oktober 2012)
- Met pacemaker of ICD in de MRI (oktober 2012)
- ICD’s en het risico op infecties (oktober 2012)
- Specialist in ontregelde ritmes (oktober 2012)
- Richtlijn Radiotherapie bij patiënten met een ICD
- Verschillen tussen vrouwen en mannen met een ICD?
- Uitbreiding indicatie bivent. pacemakers en ICD's
- Vervanging ICD niet altijd vanzelfsprekend. Een voorstel (april 2012)
- Goed nieuws over hart- en vaatziekten. Ontwikkelingen in diagnose en behandeling (april 2012)
- Primaire preventie tegen plotse hartdood met een ICD: heeft de oudere patiënt hier net zoveel voordeel van als de jongere? (januari 2012)
- MRI-scan in veel gevallen veilig voor pacemaker- en ICD-dragers (januari 2012)
- Strenge normen voor ziekenhuis dat ICD-implantaties uitvoert (oktober 2011)
- Hartfalen bij vrouwen (oktober 2011)
- Het steunhart als permanente behandeling van chronisch hartfalen: een nieuw tijdperk is aangebroken ( april 2011)
- Bewaking op afstand kan gemoedsrust bieden aan patiënten met recall-ICD draden (april 2011)
- ICD-implantaties bij kinderen (april 2011)
- Studie concludeert: In Amerika worden veel ICD's onterecht geïmplanteerd (april 2011)
- Bij wie hapert het hart? (januari 2011)
- STIN en telecardiologie - een standpunt-bepaling vanuit het perspectief van de ICD-drager (januari 2011)
- Is primaire preventie door implanteerbare cardioverter defibrillatoren "shockproof" of zinvol? (oktober 2010)
- De toenemende rol van telecardiologie bij de behandeling van hartziekten en de gevolgen daarvan voor behandelaar en patiënt (april 2010)
- Hartritmestoornissen? Trek een defibrillator aan! (januari 2010)
- Maatwerk in het VU medisch centrum. Individueel maatwerk voor patiënten met hartfalen en Cardiale Resynchronisatie Therapie (januari 2010)
- Erfelijkheidsonderzoek naar oorzaak van plotse hartdood (juli 2009)
- Beëindigen van ICD-therapie: een optie? (januari 2009)
- De geheimtaal van het elektrocardiogram (januari 2009)
- De NYHA-classificatie (oktober 2008)
- Kastje voor kinderhart (oktober 2008)
- Orde in de chaos, deel 1: Boezemritmestoornissen (mei 2008)
- Orde in de chaos, deel 2: Kamerritmestoornissen (mei 2008)
- Erfelijkheidsonderzoek en de gevolgen voor ICD-indicaties (oktober 2007)
- Bevolkingsonderzoek naar borstkanker bij ICD-draagsters (oktober 2007)
- Waarom sterven jonge sporters plots aan een hartstilstand? (oktober 2007)
- ICD-implantaties bij kinderen (april 2007)
- Vraagtekens bij de veiligheid van de implanteerbare cardioverter en defibrillator: de recall procedures (januari 2007)
- Hartritmestoornissen bij duursporters (november 2006)
- ICD-draagster en zwangerschap (juli 2006)
- Wij waren ICD-draagster tijdens onze zwangerschap (Redactie juli 2006)
- Stilstaan door hyperactiviteit (januari 2006)
- De implanteerbare cardioverter en defibrillator: van alleen een shock naar volledig therapieplatform: de toekomst (juli 2005)
- De ICD: Levensredder bij uitstek (november 2004)
- Implantatie van de ICD: onder narcose of met plaatselijke verdoving (juli 2003)